خیز چینی‌ها برای ابرقدرتی علمی!

به گزارش مجله خبری نگار، چین درحال تغییر شکل سیستم آموزش عالی است تا بتواند نیاز‌های حیاتی خود را نسبت به تأمین نیروی کار بسیار ماهر در فناوری‌های پیشرفته‌ای، چون محاسبات کوانتومی، هوش مصنوعی و مدار‌های یکپارچه برطرف کند. این احساس نیاز با استراتژی گسترده‌تر دولت برای تقویت خوداتکایی فناوری و حفظ اقتصاد مبتنی‌بر نوآوری همسو است. اما یکی از مسیر‌هایی که چین باید برای رسیدن به این نقطه طی کند، داشتن یک آموزش عالی بی‌نقص است تا بتواند به کمک آن از ظرفیت استعداد‌های خود استفاده کند.

به این منظور چین سال‌هاست وارد گردونه رقابت با سایر کشور‌ها به‌ویژه آمریکا شده است تا بتواند خود را به‌عنوان یکی از قدرت‌های بزرگ دنیا ازنظر آکادمیک و آموزش عالی شناخته شود. به‌رغم اینکه چین چندسالی است در عرصه تولید علم گوی سبقت را از آمریکا ربوده و حتی در برخی زمینه‌ها نیز پیشرفت کرده، هنوز نتوانسته پیشتازی کامل را به‌دست آورد و پیش‌بینی‌ها حکایت دارند که بسیاری از شرکت‌های چینی طی یک‌دهه آینده یا بیشتر با شرکت‌های غربی برابری می‌کنند یا از آنها پیشی می‌گیرند. از این رو دولت چین به‌تازگی نقشه‌راه جدیدی برای آموزش عالی خود طراحی کرده است تا به این واسطه بتواند ابرقدرتی آموزش عالی دنیا را از آن خود کند. 

رسیدن به هدف با تلاش ۱۱ ساله

به گزارش universityworldnews، وزیر آموزش عالی چین به‌تازگی اعلام کرده قصد دارد چین را به یک قدرت آموزشی مهم با نفوذ جهانی تبدیل کند و براساس آن، قرار است برنامه اجرایی جدیدی را طراحی کند که در آن، دانشگاه‌ها نقش استراتژیکی را ایفا می‌کنند. تبادلات بین‌المللی و همکاری‌های سطح بالا شامل برنامه‌های تحصیلی مشترک با دانشگاه‌های بین‌المللی پیشرو به‌ویژه در علوم و مهندسی، تقویت خواهد شد. وزیر آموزش عالی این کشور در کنفرانسی که یک‌ماه گذشته در پکن برگزار شد، تأکید کرد طرح آموزشی ارائه‌شده از سوی رئیس‌جمهور این کشور به‌گونه‌ای طراحی شده که بتواند چین را تا سال ۲۰۳۵ یعنی ۱۱ سال آینده، به هدف نهایی خود برساند. اما طبیعتاً این مسیر خالی از مشکلات و چالش‌ها نیست و دولت تلاش می‌کند تا مسیر رسیدن به این هدف را هموار کند. دولت چین ابتدا در سال ۲۰۱۰ اعلام کرد که این کشور باید از یک قدرت بزرگ به یک قدرت قوی در حوزه آموزش عالی تبدیل شود و در دنیا به‌عنوان پیشگام برای تبدیل‌شدن به یک کشور قدرتمند در تمام ابعاد تبدیل شود. اگرچه گام نخست دولت برای رسیدن به این هدف تا سال ۲۰۳۵، در سال ۲۰۲۰ برداشته شد، اما انتظارات دولت از این طرح به‌تازگی مطرح شده است. 

آموزش عالی؛ کلید حل مسئله

رئیس‌جمهور چین اولین‌بار در اوایل سپتامبر امسال، طرح اولیه‌ای را برای این نقشه‌راه ارائه داد و مطرح کرد برای توسعه کشوری پیشرو در حوزه آموزش، آموزش عالی کلید اصلی است. او از مردم کشورش خواست به‌طور پیوسته به‌سوی این هدف حرکت کنند. البته تأکید کرده وضعیت نامساعد اقتصادی که کشور با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند، دلیلی برای کوتاهی کردن برای رسیدن به هدف تعیین‌شده محسوب نمی‌شود. شواهد حاکی است وزارت آموزش عالی چین، برنامه‌های گسترده‌ای را برای رسیدن به هدف ۲۰۳۵ در نظر خواهد گرفت. در این راستا رئیس‌جمهور چین، تعهدات کلیدی این نقشه‌راه را برای ۱۱ سال آینده تعیین کرد و بار دیگر خواستار اجرای اصلاحات آموزش عالی با هدایت نوآوری‌های علم و فناوری و اهداف استراتژیک شد. به گفته او چین بر بهبود قابلیت‌های نوآوری، بهینه‌سازی پیکربندی آموزش عالی، بهبود تعدیل رشته‌های دانشگاهی و مدل‌های تربیت استعداد، تقویت رشته‌های پایه، رشته‌های نوظهور و رشته‌های بین‌رشته‌ای و پرورش استعداد‌های برتر تمرکز خواهد کرد. 

تمرکز روی بالا بردن کیفیت آموزشی در مقطع کارشناسی

رئیس‌جمهور چین معتقد است قدرت آموزشی‌ای که قرار است تا چندسال آینده ساخته شود باید از رهبری قدرتمند ایدئولوژیک و سیاسی، رقابت استعداد‌ها و حمایت‌های علمی و فناورانه برخوردار باشد، از معیشت مردم حفاظت کرده و هماهنگی اجتماعی و نفوذ بین‌المللی داشته باشد. سال گذشته این کشور گام‌های بلندی را برای دستیابی به هدف تعیین‌شده برداشت و در سطح کلی مدرن‌سازی آموزش، به جمع کشور‌های سطح متوسط رو به بالا پیوسته است. نسبت ثبت‌نام ناخالص کشور (GER) در بخش آموزش عالی که همان نسبت حضور جوانان ۱۸ تا ۲۳ ساله در دانشگاه‌هاست، از ۶۰ درصد هم فراتر رفته که معادل بسیاری از کشور‌های با درآمد متوسط رو به بالاست.

نسبت GER چین در سال ۲۰۱۲ حدود ۳۰ بوده و در یک‌دهه گذشته تا ۳۰.۲ درصد رشد نشان می‌دهد و به این ترتیب توانست ازنظر آموزش عالی به سطح جهانی دست یابد. البته درحال‌حاضر بالا بردن کیفیت آموزش در مقطع کارشناسی از مهم‌ترین اصولی است که در طراحی این برنامه جدید مدنظر قرار گرفته؛ چراکه کیفیت به‌طور مستقیم کیفیت نیروی کار و نیز کیفیت دانشجویان کارشناسی‌ارشد و دکتری را تعیین می‌کند که به توسعه استراتژیک چین کمک خواهد کرد. دولت برنامه‌هایی را برای رشد اقتصادی این کشور ترسیم کرده که با نوآوری علم و فناوری تقویت می‌شوند. 

وضعیت تعاملات داخلی و خارجی در طرح جدید چینی‌ها

براساس پیشنهاد‌های دولت، هدف جدیدی تحت عنوان تعاملات داخلی و خارجی با هدف تقویت همکاری‌ها و مبادلات بین‌المللی در طیفی از زمینه‌ها بیان شده است. این قبیل تعاملات شامل همکاری با دانشگاه‌های بین‌المللی پیشرو به‌ویژه دانشگاه‌های علوم و مهندسی به‌منظور آموزش‌های مشارکتی سطح بالا یا برنامه‌های مشترک است. چین پس از وقفه طولانی در دوران همه‌گیری کرونا که طی آن سفر‌های بین‌المللی به‌شدت محدود شده بود، به‌شدت برای ازسرگیری تبادلات با دانشگاه‌های پیشروی دنیا تحت‌فشار بود. از این رو دولت چین به‌عنوان یکی از گام‌ها برای رسیدن به هدف آموزش عالی تا ۱۱ سال آینده، قرار است از ۵۰ هزار جوان آمریکایی برای حضور در برنامه‌های تبادلی و تحصیلی به چین در پنج‌سال آینده دعوت کند. هدف جذب ۱۰ هزار دانشجو از فرانسه در سه‌سال پیش رو درخلال سفر رئیس‌جمهور چین به پاریس در ماه ژوئن اعلام شد. 

ایجاد کارگاه‌های آموزشی مهارتی در چین

به‌طورکلی مؤسسات آموزشی چین از این طرح گسترش تعاملات سود زیادی می‌برند. این امر نه‌تن‌ها برای حوزه آموزش چین مفید است، بلکه انگیزه‌ای برای توسعه علم و فناوری در این کشور خواهد بود. افرادی که به این روش آموزش می‌بینند، دیدگاه‌های بین‌المللی قوی‌تری خواهند داشت. در تقویت تعاملات خارجی، مؤسسات چینی ترغیب می‌شوند در خارج از کشور حضور پیدا کنند. دولت همچنین از ایجاد حدود ۳۰ کارگاه آموزشی «لوبان» (برنامه آموزش فنی‌وحرفه‌ای چینی) به‌عنوان دستاوردی بزرگ در این کشور یاد کرده است. چین در راستای افزایش تعاملات خارجی خود، در ماه گذشته در مجمع همکاری چین و آفریقا متعهد شد ۱۰ کارگاه آموزشی «لوبان» جدید را در آفریقا راه‌اندازی کند تا به مدرن‌سازی سیستم‌های آموزشی این قاره کمک کند. آموزش عالی چین نگرش وسیع‌تر و مطمئن‌تری را از خود در صحنه‌های بین‌المللی از خود نشان داده و توانایی بیشتری برای مشارکت در اکتشافات و پژوهش‌های علمی بین‌المللی از خود به نمایش گذاشته است. 

خیز چینی‌ها برای اولویت دادن به پژوهش محوری

وزیر آموزش عالی چین بار‌ها در تأکید بر اهمیت طرح جدید آموزش عالی، به لزوم همسویی بیشتر با اهداف استراتژیک کلی به‌ویژه ایجاد پیشرفت‌های اولیه در علم و فناوری و نیز اصلاحات بیشتر دانشگاه‌ها و برنامه‌هایی برای تقویت پژوهش‌های اساسی و میان‌رشته‌ای اشاره کرد. در مسیری که کشور برای رسیدن به هدف خود در تبدیل‌شدن به ابرقدرت آموزش عالی دنیا طی می‌کند، تجاری‌سازی پژوهش‌های حوزه علم و فناوری نیز تسریع خواهد شد و مرکز منطقه‌ای تازه‌تاسیسی برای انتقال فناوری و تجاری‌سازی در «جیانگ سو» به‌عنوان یک مدل جدید فعالیت خواهد کرد. در طرح جدید همچنین به دانشگاه‌های پژوهش محور اشاره ویژه‌ای شده که همراه با برنامه‌های مشترک، «تقاضای در حال رشد» را برای آموزش عالی باکیفیت‌تر برآورده خواهند کرد. جدیدترین «دانشگاه فناوری پیشرفته شینزن (SUAT) به‌تازگی و با هدف تبدیل‌شدن به دانشگاهی در کلاس جهانی در ۲۰ سال آینده، به‌طور رسمی افتتاح شده است. این دانشگاه اکنون درحال اجرای یک برنامه مشترک با دانشگاه پلی تکنیک هنگ‌کنگ برای آموزش دانشجویان مقطع دکتری در رشته‌هایی، چون مهندسی زیست پزشکی، علوم کامپیوتر و مهندسی برق است. طی این برنامه مشترک، تاکنون ۲۶ دانشجو جذب شده‌اند که در هر دو شهر مشغول به تحصیلند. 

تعدیل آمایش‌محور رشته‌های دانشگاهی

یکی دیگر از وظایف اصلی دانشگاه‌ها، تسریع در تعدیل رشته‌هاست. در سال جاری، ۱۶۷۳ ظرفیت برای رشته‌های موردنیاز برای استراتژی‌های ملی اضافه شده‌اند و ۱۶۷۰ ظرفیتی- که با توسعه اقتصادی و اجتماعی سازگار نیستند- لغو شده‌اند و از قرار معلوم سرعت این تعدیل رشته‌ها در آموزش عالی چین بی‌سابقه است که به‌دنبال اعلام سال گذشته وزارتخانه مبنی‌بر تعدیل و بهینه‌سازی ۲۰ درصدی از کل رشته‌های دانشگاهی در چین تا سال ۲۰۲۵ اتفاق افتاده است که از این میان می‌توان به ارائه تعدادی از دوره‌های کلان ایدئولوژیک و سیاسی اشاره کرد. 

به گزارش thequantuminsider، دولت بازنگری‌های آموزشی را برای حفظ مزیت رقابتی خود و کاهش وابستگی به فناوری‌های خارجی الزامی می‌داند. تغییر ساختار رشته‌های دانشگاهی به‌عنوان یک گام مهم در حصول اطمینان از این موضوع تلقی می‌شود که چین، سرمایه انسانی مورد نیاز برای حمایت از جاه‌طلبی‌های خود را در اختیار دارد. یکی از این اقدامات، حذف یا تعلیق حدود ۱۰۰ گرایش دانشگاهی بود که دانشگاه‌ها را به سرعت به سمت رشته‌های پیشرفته و تخصصی‌تر سوق می‌دهد. دولت چین همچنان به حمایت از اقتصاد مبتنی‌بر نوآوری در این کشور ادامه می‌دهد و انتظار می‌رود تمرکز بر آموزش با فناوری پیشرفته شدت یابد و چشم‌انداز آموزش عالی چین را بیش از گذشته متحول کند.

پیامد‌های این تغییرات فراتر از دانشگاه است. همان‌طور که چین به ایجاد نیروی کار پیشرفته خود ادامه می‌دهد، صنایعی، چون امنیت سایبری، محاسبات کوانتومی و هوش مصنوعی، از تعداد زیادی از متخصصان آموزش‌دیده بهره‌مند خواهند شد. این امر به نوبه خود می‌تواند توسعه و استقرار فناوری‌های جدید را تسریع کند و چین را به‌عنوان یک رهبر جهانی در حوزه نوآوری نشان دهد. باوجوداین، ایجاد چنین تغییراتی بدون چالش هم نیست. درواقع، سازماندهی تغییرات از بالا به پایین اولویت‌های آموزشی می‌تواند ناکارآمد و فاقد چابکی لازم در پاسخگویی به نیاز‌های آینده باشد. حصول اطمینان از اینکه رشته‌های جدید نیاز‌های در حال تحول صنایع پیشرفته را برآورده می‌کنند، مستلزم به‌روزرسانی مداوم برنامه‌های درسی و روش‌های تدریس است. 

تمرکز روی حوزه کوانتوم

یکی دیگر از اقداماتی که دولت چین برای طرح جدید آموزش عالی تا ۱۱ سال آینده در پیش گرفته، اصلاح سیستم آموزش عالی با حذف برخی رشته‌های دانشگاهی است. در این طرح، تاکنون ۱۹ دانشگاه چینی حدود ۹۹ رشته تحصیلی را با هدف ایجاد رشته‌های جدید، تعلیق یا حذف کرده‌اند. به‌عنوان مثال، دانشگاه «سیچوآن» در حال جایگزینی رشته‌هایی، چون انیمیشن و فیزیک کاربردی با رشته‌های جدید متمرکز بر علوم و مهندسی زیست توده است. مدیران دانشگاه معتقدند این تغییر نه‌تن‌ها از صنایعی مانند دباغی و کاغذسازی حمایت می‌کند، بلکه برای نیاز‌های آینده بخش زیست توده نیز آماده می‌شود. این تغییر، بخشی از یک طرح ابتکاری جدید و گسترده با مدیریت مستقیم وزارت آموزش عالی این کشور است که از دانشگاه‌ها می‌خواهد تا برنامه‌های خود را برای خدمت بهتر با هدف مدرن‌سازی چین تنظیم کنند. در سطح جهانی، داشتن نیروی کار کوانتومی یا فقدان آن، به‌عنوان یک ضعف در مسیر توسعه و تجاری‌سازی فناوری شناخته شده است. در غرب، توسعه نیروی کار مردمی و فرصت‌های آموزشی برای افزایش تعداد فعالان در حوزه‌های کوانتومی و فناوری‌های عمیق آغاز شده است. 

توسعه فناوری‌های نوظهور برای مقابله با تحریم‌های غرب

رئیس‌جمهور چین در سخنرانی‌هایی که در ماه‌های اخیر داشته، بار‌ها به اهمیت تصاحب جایگاه برتر این کشور در رقابت جهانی حوزه فناوری به‌ویژه در مواجهه با تنش‌های مداوم با آمریکا تأکید کرده است. چین به‌رغم کاستی‌ها و ضعف‌های موجود در کشور، برای اجرای طرح جدید آموزش عالی نیاز به تقویت نیرو‌های علمی و فناوری راهبردی ملی دارد و برای این منظور دولت، خواستار حمایت بیشتر از پژوهش‌های پایه و در عین حال، تشویق و ترغیب محققان برای اکتشاف در زمینه‌های حیاتی مانند کوانتوم و هوش مصنوعی شده است. تمرکز دولت بر توسعه نیروی کار پیشرفته موضوع جدیدی نیست، اما با توجه به اینکه چین به دنبال کاهش تاثیر تحریم‌های غرب، به‌ویژه تحریم‌هایی است که دسترسی آنها به نیمه‌رسانا‌های پیشرفته را محدود می‌کند، اقدام فوری برای رونق بخشیدن به حوزه‌های کوانتوم و هوش مصنوعی الزامی است و نیاز آن تا حد زیادی در کشور احساس می‌شود. از این رو، نیاز به برنامه‌های آموزشی لازم که بتوانند همسویی بیشتری با توسعه صنعتی داشته باشند، از اهمیت بالایی برخوردار است و این نیاز از آغاز تنش‌ها با غرب بیشتر از گذشته احساس می‌شود. 

افزایش حوزه‌های مطالعاتی در فناوری‌های نوین

وزارت آموزش عالی این کشور در تلاش است تا دانشگاه‌ها را در ارائه کلاس‌هایی راهنمایی کند که در آن، حضور استعداد‌ها بیشتر احساس می‌شود. داده‌های به دست آمده حاکی از آن است که آموزش عالی چین در یک دهه گذشته دستخوش تغییرات شگرفی بوده است. از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۳، تعداد رشته‌های مهندسی در دانشگاه‌های سراسر چین تا ۷۵۶۶ رشته افزایش یافت به‌طوری‌که ۹۶ حوزه مطالعاتی جدید ازجمله رباتیک، هوش مصنوعی و کلان‌داده معرفی شدند. این تغییرات بیانگر تمرکز استراتژیک دولت بر فناوری‌های نوظهور و نیز توسعه اقتصادی منطقه‌ای است. در عین حال، رشته‌های مهندسی سنتی به نفع رشته‌هایی که با نیاز‌های صنعتی آینده چین هماهنگند، مانند بلاک‌چین، طراحی مدار‌های یکپارچه و امنیت سایبری، کنار گذاشته می‌شوند. 

معرفی رشته‌های مرتبط با اقتصاد دیجیتال

دولت چین تاکنون چند راهکار ابتکاری را برای تقویت قابلیت‌های فناورانه کشور آغاز کرده که از آن جمله می‌توان به برنامه سه ساله دولت برای آموزش مهندسان دیجیتال، تکنسین‌ها و کارگران در حوزه‌هایی، چون تولید هوشمند، امنیت داده‌ها و داده‌های بزرگ اشاره کرد. براساس این طرح، دانشگاه‌ها، رشته‌های جدید مرتبط با اقتصاد دیجیتال را معرفی کرده و آموزش‌های میان‌رشته‌ای را برای تولید نیروی کار ماهرتر و مجرب‌تر بهبود می‌بخشند. تلاش‌های آموزشی چین برای خودکفایی در حوزه فناوری به‌طور قابل توجهی در حال افزایش است. این امر به‌ویژه در بخش‌هایی مانند هوش مصنوعی و فناوری‌های کوانتومی، مشاهده می‌شود که هدف آن، ایجاد برتری جهانی است.

منبع: فرهیختگان-ندا اظهری